Wzgórze Gajowickie

Wzgórze Gajowickie (niem. Hardenberg – Hügel, „Kopiec Hardenberga”) zostało ukształtowane w latach 1928-32 jako rekultywacja miejskiego wysypiska śmieci. Niemiecka nazwa niemiecka związana jest patronem ulicy, która przy wzgórzu kończyła swój bieg Hardenbergstrasse - ulica Karla Augusta von Hardenberga (obecnie ul. Bernarda Pretficza). Po 1945 r. zostało nazywane Górką PaFaWag od pobliskiej Państwowej Fabryki Wagonów. Założenie tego terenu zieleni było związane z kształtowaniem kompozycji urbanistycznych pobliskich zespołów zabudowy: Grabiszyn (1919-26) i osiedla nad Kwaśnym Źródłem (1922-25) oraz Parku Sportowego Grabiszyn (obecnie Teren Stadionu WKS „Śląsk” przy ul. Oporowskiej). Wzgórze Gajowickie, jak i wspomniane na wyżej zespoły zabudowy zakomponowano w nawiązaniu do zastanych podziałów katastralnych gruntów ornych. Zabieg ten pozwalał na efektywniejsze wykorzystanie ukształtowania terenu oraz istniejących dróg polnych, cieków wodnych lub rowów melioracyjnych.
W odniesieniu do skali całego Wrocławia, Wzgórze Gajowickie było ważnym elementem w kształtowanym pasie terenów publicznych wzdłuż Towarowej Obwodnicy Wrocławia (TOW). Budowana w latach 1891-93 linia kolejowa pierwotnie była planowana, jako element pierścienia fortyfikacji Twierdzy Wrocław – umacniała rozległe przedpole, które znajdowało się na południe od niej. Ciągi piesze wzdłuż TOW z czasem stały się osią dla lokowania nowych zieleńców, ogrodów działkowych i terenów rekreacyjnych. Z inicjatywy Towarzystwa Upiększania Miasta, w tej części Wrocławia powstało wiele skwerów i nasadzeń drzew, które ozdabiały drogi techniczne biegnące wzdłuż linii kolejowej. Z uwagi na liczne walory krajobrazowe, ścieżki te szybko stały się ulubionym miejscem spacerów wrocławian, a w latach 20. XX wieku nazwano je Promenadą Hugo Richtera – w uznaniu zasług dyrektora ogrodnictwa miejskiego z lat 1891-1921, który zapoczątkował upiększanie tego obszaru. Pomysł Richtera na rekultywację terenów przedmiejskich i zdegradowanych wzdłuż linii kolejowej, zakładał między innymi zagospodarowanie pozostałości materiałów po budowie nasypu i ukształtowanie nowych wzniesień, z których można podziwiać widoki w kierunku Przedgórza Sudeckiego.
Następca Richtera na stanowisku ogrodnika miejskiego – Paul Dannenberg odpowiedzialny był za projekt Wzgórza Gajowickiego.

Wzgórze Gajowickie położone jest w południowo - zachodniej części Wrocławia, na osiedlu Gajowice, w dzielnicy Fabryczna. Wzgórze ogranicza ul. Krucza (od północy), al. gen. Hallera (od południa), linia kolejowa - Towarowa Obwodnica Wrocławia (od zachodu) oraz zabudowa mieszkaniowa przy ul. Kolbuszowskiej (od wschodu). Na ten teren zieleni składają się: zrekultywowane wysypisko – wzniesienie o wysokości 139,7 m n.p.m. oraz jego południowe przedpole, które historycznie było utrzymywane jako polana i otwarte wnętrze krajobrazowe łącznie z polaną po drugiej stronie al. gen Hallera. Na skrajach polany rozciągają się dwie aleje platanów klonolistnych.
Wzgórze Gajowickie zostało zakomponowane jako osobny teren zieleni, którego główną atrakcją jest punkt widokowy z panoramą starego miasta, pobliskich nowych osiedli oraz mistycznej góry Ślęży na tle pasma Przedgórza Sudeckiego. Nie jest to jednak jedyne wzniesienie zagospodarowane na osi Promenady Krzyckiej. Jest ich łącznie sześć i stanowią wyróżnik tej części miasta: Wzgórza Bendera (131 m n.p.m.) utworzone w 1892 r. jako część kompozycji Parku Południowym; Mała Sobótka w Parku Grabiszyńskim zagospodarowana w 1893 r. i rozbudowana w latach 1937-38 - obecnie wzniesienie to nazywane jest Górka Skarbowców (135 m n.p.m.); wzniesienie Skórnik (129 m n.p.m.) zagospodarowane w 1897 r., przy ul. Agrestowej oraz zagospodarowane po 1945 r. Wzgórze Tarnogajskie (133 m n.p.m.) i Wzgórze Gajowe (155,4 m n.p.m.).

Prostokątny obszar, na południe od  zbocza z torem saneczkowym, porasta łąka wraz ze szpalerami platanów klonolistnych. Platany rosną wzdłuż wschodniej i zachodniej granicy obszaru, w 3 rzędach. W części północnej, wzdłuż wschodniej ścieżki, posadzone zostały lipy srebrzyste w odmianie Brabant (WROśnij 2017). Na wzniesieniu znajdziemy nieliczne okazy robinii akacjowej, głogów jednoszyjkowych i szkarłatnych oraz jarzębin. Wśród krzewów występują tu żarnowce, tawuły, żylistki, derenie, czarne bzy i dzika róża. Bazę pokarmową dla owadów i ptaków zapewniają między innymi oset nastroszony, popłoch pospolity, ślaz dziki, łopian pajęczynowaty, wiesiołki oraz dziewanna wielkokwiatowa. Niezależnie od wartości przyrodniczych, rośliny z kolcami, osiągające duże rozmiary (popłoch, oset), muszą być ograniczane poprzez wykaszanie okolic ścieżek (ok. 1-1,5 m) ze względu na bezpieczeństwo spacerowiczów i utrzymanie drożności ścieżek.
Wzgórze stanowi siedlisko lęgowe dla ptaków związanych z gęstą roślinnością zielną oraz żerowisko dla ptaków owadożernych. W obrębie Wzgórza Gajowickiego stwierdzono występowanie sześciu chronionych gatunków ptaków: szczygieł, wróbel zwyczajny, mazurek, kulczyk, cierniówka oraz jerzyk. Reprezentantami bezkręgowców są m. in. trzmiele, trzmielce, motyle, biedronki oraz muchówki.