Skwer przy Anielewicza

Wieś Borek, zwana dawniej Kleinburg, była od XII wieku własnością książęcą, a w XIX wieku została włączona do dóbr szpitala św. Trójcy. W 1897 roku znalazła się w granicach miasta, a przedsiębiorca Heinrich Quistorp ukształtował ją na wzór berlińskiego Westend. Na skrzyżowaniach ulic – nazwanych od gatunków rosnących tu drzew – urządzono ronda i zieleńce. We wschodniej części osiedla (tzw. Borek II) główną ulicą została ul. Racławicka, przecinająca je po skosie. W dalszym przebiegu przechodzi ona pod kolejową „obwodnicą” miasta, wzdłuż której wytyczono popularny trakt spacerowy (obecna promenada Hugona Richtera).

Nieopodal ul. Racławickiej i nasypu kolejowego znajdował się kiedyś staw, do którego urbaniści (Alfred von Scholtz i Alfred Frühwirth) dostosowali siatkę sąsiednich uliczek. Sam projekt zieleńca, najprawdopodobniej autorstwa Hugona Richtera, powstał w 1907 roku i wyprzedzał zabudowę sąsiednich parcel. Nazwano go wówczas od nazwiska Josepha von Eichendorffa, ślązaka, niemieckiego poety okresu romantyzmu, który studiował we Wrocławiu - do dziś widać ślady po pamiątkowej tablicy na głazie narzutowym w południowej części zieleńca.

Sam Hugo Richter omawiając rozwój zieleni miejskiej na przełomie XIX i XX wieku, pisał: „Przy zachodnim wejściu do przedmieścia willowego znajduje się wspaniały plac ozdobny – plac Eichendorffa. Dzięki dużym pracom ziemnym tzw. staw Kirasjerów został do tego założenia włączony, podobnie jak wzniesienie ukształtowane w południowo-zachodnim narożniku. Z tego wzniesienia można oglądać staw wielkości 1 morgi i skwer o powierzchni około 1 hektara, a wokół niego wzniesione domy typu Landhaus. Wspaniałe grupy drzew i dekoracyjne domy, z dobrze zadbanymi przedogrodami, odbijają się w czystych wodach stawu. Wiejska cisza pozwala prawie zapomnieć odpoczywającemu spacerowiczowi, że znajduje się w bezpośredniej bliskości półmilionowego miasta” [za: Bińkowska 2006, s. 179].

Osie widokowe wychodziły na okoliczną, atrakcyjną architektonicznie zabudowę willową, której ogródki niejako przedłużają sam zieleniec. Na planie Richtera z 1911 roku zaznaczono punkt widokowy na górce w południowo-zachodnim rogu; obecnie nieczytelnym topograficznie ze względu na sukcesję roślinną. Oryginalna kompozycja bazowała na obniżeniu terenu wokół stawu i obręczy wysokich drzew (dęby, lipy, graby). Po wojnie dodano kamienne schody na brzegu po południowej stronie i mały wodotrysk pośrodku, ale reszta układu pozostała niezmieniona.

Zieleniec znajduje się w południowo-wschodniej części miasta, w dzielnicy Borek. Ma trójkątny kształt z lekko wygiętymi bokami i powierzchnię niespełna jednego hektara. Plac ograniczony jest ulicami Przelot (od zachodu), Oksywską (od północnego wschodu) i Sokolą (od południa). Sam staw zajmuje około 1/3 powierzchni terenu i ma naturalny kształt zbliżony do elipsy, zorientowanej na osi północny zachód – południowy wschód. Mała owalna wyspa znajduje się po jego północno-zachodniej stronie.

Staw okrąża główna alejka, która płynnie łączy się z ulicą Oksywską, a na osiach widokowych dwóch wejść znajdują się polanki (od strony skrzyżowania ulic: Oksywskiej i Przelot, od strony ul. Sokolej, na wysokości środka stawu). Układ ścieżek i zieleni odcina jednak komunikacyjnie dwa południowe rogi trójkąta wyznaczone przez ul. Przelot i ul. Sokolą oraz ul. Sokolą i ul. Oksywską. Przy pierwszym narożniku znajduje się wzniesienie, a przy drugim półokrąg z trzema ławkami pod grabiną. Tak przemyślany i do naszych czasów zachowany układ założenia wydaje się bardzo naturalny, a mały ruch samochodowy w tej willowej dzielnicy nie zakłóca go w żaden sposób.

Wysoka zieleń w postaci starych dębów, lip, olch i grabów z pojedynczymi klonami i kasztanowcami, wyraźnie oddziela zieleniec na placu Mordechaja Anielewicza od sąsiednich ogródków. Równie czytelny jest charakter pozostałych części terenu: górka oferuje cieniste i ustronne schronienie pod lipą i cisem, pomiędzy gęstą leszczyną a dereniem. Północna ściana zieleni jest bardziej rozświetlona i sprzyja raczej podziwianiu panoramicznych widoków ze stawem w tle. Dwie wierzby płaczące rosną na przeciwległych końcach wyspy, na stawie. Skupiska ławek występują w południowej i zachodniej części, to zatem sektor wypoczynkowy.

Na terenie placu Mordechaja Anielewicza czytelny jest układ nasadzeń sprzed ponad wieku i zwraca uwagę wysoce oryginalny, szeroki dobór gatunków. Nad samym stawem rosną olsze czarne, topole białe, wierzby białe i wierzby płaczące (jedna o obwodzie blisko 400 cm), ale także dwa cypryśniki błotne. Wśród sitowia widzimy pałkę szerokolistną, bagnicę torfową, a wśród krzewów, pnączy i bylin – bez czarny i jego czerwonolistną odmianę, różaneczniki, irgi, suchodrzewy oraz funkie i bluszcz pospolity.

Na górce po południowo-zachodniej stronie uwagę przyciąga stara i poskręcana lipa szerokolistna (o obwodzie 290 cm) oraz skupisko cisów pospolitych, a także kontrastujący z nimi pod względem barwy miłorząb dwuklapowy. Na bogatą warstwę krzewów niższych i wyższych składają się żywotniki zachodnie, tawuły, leszczyny, derenie, róże i berberysy.

W zachodniej i północnej części zieleńca występują dęby szypułkowe, lipy drobnolistne, klony polne i klony jawory, a także pokaźny kasztanowiec pospolity. Po wschodniej stronie roślinność wzbogacono o liczne graby pospolite, a na rozstaju ścieżek powtórzono cypryśnik błotny. Po południowej stronie pojawiają się jesiony wyniosłe, rozgałęzione klony tatarskie, a także forsycje zamykające zieleniec od strony ulicy Sokolej.

Na nieoświetlonym terenie zieleńca przy pl. Mordechaja Anielewicza brak jakichkolwiek elementów architektonicznych z wyjątkiem miejskich ławek i koszy. Terenowe, szerokie, kamienne schody do stawu zostały dobudowane najprawdopodobniej w latach 60. XX wieku. Nawiązują one do obrzeży alejek o nawierzchni przepuszczalnej, zbudowanych z nieregularnie wystających kamieni brukowych.