Plac Pereca

Plac Pereca (dawny Rehdigerplatz lub pl. Zbożowy) został zaprojektowany w planie regulacyjnym w 1895 roku, a realnie wytyczony w roku 1903. Przez kolejne kilka lat był zabudowywany kamienicami na planie trójkąta, a okrągły środek terenu został lekko zagłębiony, co budowało perspektywę na otoczenie placu. Składały się nań 4- i 5-kondygnacyjne kamienice o często bogatych, secesyjnych zdobieniach, z których ocalały m.in. te przy ul. Pereca nr 2 i nr 4 oraz dalsze z numerami 12 i 18 (imponujący budynek narożny). W podwórzu parceli nr 3 na początku XX wieku działał sierociniec, a potem szkoła żydowska, której tradycje są kontynuowane w XXI wieku.

Podczas II wojny światowej okolice pl. Pereca poważnie ucierpiały. Odbudowa tkanki miejskiej nastąpiła tu dopiero dwie dekady później. Najpierw powstał 10-piętrowy blok na rogu ul. Pereca i ul. Żelaznej, w którym mieścił się hotel wojskowy, potem sportowy, zaś na tarasie działała kawiarnia. Powstały też trzy budynki tj. plomby w pierzei północno-wschodniej, wypełniające dziury przy kamienicach nr 2 i nr 4 oraz po zachodniej stronie placu (obok tych ocalonych). Reszta zabudowy, w tym pierzeja południowo-zachodnia, powstała w latach 90., a ich współprojektantem dlaczego nie wymienia się drugiego projektanta? był Wojciech Jarząbek.

Plac miał na przestrzeni dziejów różnych patronów. Pierwszym był XVI-wieczny humanista Thomas Rehdiger (lub Rhediger), założyciel miejskiej biblioteki we Wrocławiu; po wojnie przez 6 lat w obiegu była nazwa Plac Zbożowy. Następnie, w latach 50. otrzymał nazwę plac Pereca (tu powinna być pełna nazwa wraz z imieniem hebrajskim, bo skąd nagle polski Leon), choć do lat 80. w polskiej transkrypcji imienia, czyli Leona. Pierwotnie pomyślany jako zielony skwer i miejsce rekreacji dla okolicznych mieszkańców, po wojnie teren pełnił różne funkcje: parkingu dla samochodów, targu choinek, pola dla cyrków i wesołych miasteczek. W latach 80. pl. Pereca stał się miejscem wielu demonstracji antykomunistycznej opozycji i konfrontacji z siłami porządkowymi, co przysporzyło mu przydomku „gaz plac”.

Plac Pereca położony jest w południowo-zachodniej części Wrocławia, na osiedlu Gajowice, w dzielnicy Fabryczna. Ograniczają go ulice: Żelazna (od południowego zachodu), Pereca (od wschodu) i Szczęśliwa (od północy.) Plac składa się obecnie z dwóch dopełniających się części – zasadniczej: północno-zachodniej o kształcie trójkąta i południowo-wschodniej o kształcie prostokąta – które rozdziela szeroka, choć jednojezdniowa ulica Icchaka Lejba Pereca.

W pierwszej części, zachowującej przedwojenne założenia, zlokalizowany jest rozległy plac zabaw, nisko ogrodzony i okolony drzewami. Alejki wewnętrzne okrążają go od północy i południowego zachodu; po wschodniej stronie teren wynosi się formując niewielką górkę. Trzy wejścia na teren znajdują się w rogach trójkąta: zachodnim, północno-wschodnim i południowym. Różne wysepki i nawierzchnie placu mają naturalny kształt, są niczym archipelag.

Druga, pasmowa część placu ma charakter bardziej ozdobny, otwarty i tranzytowy, gdzie główny, szeroki chodnik prowadzi wzdłuż ul. Pereca. Dwie alejki prowadzą do dojazdowej uliczki (ograniczającej teren od południowego zachodu) i wyznaczają zielony klomb. W północnej części zieleńca znajduje się pawilon usługowy.

Zieleń wysoka otaczająca plac zabaw w trójkątnej części pl. Pereca wykazuje wysoką spójność doboru gatunkowego i walory estetyczne w postaci ostrego kontrastu między śliwami wiśniowymi a surmiami bignoniowatymi z domieszką jesiona wyniosłego (na południowym zachodzie) oraz klonami pospolitymi w odmianie purpurowej a brzozami brodawkowatymi (na północy). Warstwę krzewów tworzą w otulinie placu zabaw tawuła japońska, pęcherznica kalinolistna, irga pozioma, suchodrzew chiński. Na jednej z „wysepek” na samym placu, wyróżnia się klon srebrzysty, a na innej tawuła, lawenda i trawy ozdobne. Górka porośnięta jest brzozami, hibiskusami i irgą.

W drugiej, prostokątnej części pl. Pereca wyróżniają się okazałe jesiony wyniosłe (jeden na chodniku przy samej pierzei kamienic przy ul. Szczęśliwej). Ponadto z drzew rosną tu brzozy brodawkowate i lipy drobnolistne. W ramach nowej aranżacji placu powstały także liczne, niskie rabaty o organicznych kształtach (wężowych i wyspowych). Zgromadzono tu: budleje Dawida, kostrzewy sine, bodziszki w odmianach, przetaczniki kłosowe, czyśćce wełniste, jarzmianki większe i ostnice cieniutkie.