Plac Kościuszki

W XIV wieku w miejscu obecnego placu Tadeusza Kościuszki istniał cmentarz dla ubogich i obcych, z kaplicą św. Gertrudy. Na początku XVI wieku w pobliżu stanęła szubienica, później zbudowano tzw. nowy cmentarz dla parafii św. Marii Magdaleny i kościół pw. Zbawiciela (w miejscu obecnego placu Czystego przy D.H. Renoma), który spłonął prawdopodobnie w 1854 roku i nie został już odbudowany. To w miejscu cmentarnej kaplicy św. Gertrudy, podczas obrony Wrocławia przed armią austriacką podczas wojny siedmioletniej, swoją pozycję założyły i utrzymały wojska pruskie pod dowództwem generała Friedricha Bogislava von Tauentziena.
Jeden z najbardziej reprezentacyjnych placów Wrocławia, został wytyczony w 1807 roku na planie kwadratu przez inżyniera wojsk napoleońskich, przy okazji rozbiórki miejskich fortyfikacji. Stąd nawiązania do tradycji paryskich placów, gdzie w centrum stoi pomnik, a otaczają go fasady o jednorodnym charakterze – na początku były to wille, a od II poł. XIX wieku budynki czynszowe. W podobnym okresie,  w latach 50. XIX wieku, wrocławska Deputacja ds. Promenad wytyczyła narożne zieleńce, przecięte skośnymi ścieżkami i wypełnione grupami drzew i krzewów, które zaprojektował prawdopodobnie Arthur Schwager.
Pierwotnym patronem miejsca przedstawionym na cokole pomnika był właśnie generał von Tauentzien, dowódca garnizonu wrocławskiego i bohaterski obrońca miasta. Jego syn ufundował pomnik nagrobny projektu Carla Gottharda Langhansa z rzeźbami Johanna Gottfrieda Schadowa – sarkofag z trumną na cokole, zwieńczony figurą Bellony – który stał między 1795 a 1945 (przez pierwsze 12 lat, na przedpolu twierdzy, przed Bramą Świdnicką). Był on pierwotnie otulony kurtyną z drzew liściastych, potem pierścieniem drzew iglastych, ostatecznie trawnikiem i gazonem.        
Obecny plac Tadeusza Kościuszki otoczony był na przełomie XIX i XX wieku wysoką śródmiejską zabudową z licznymi hotelami, restauracjami i sklepami. Po II wojnie światowej zachowały się jedynie trzy budynki: po stronie północnej dawny secesyjny dom towarowy Wertheim (obecnie D.H. Renoma), imponujący kolumnadą gmach Banku Drezdeńskiego w zachodniej pierzei (obecne WBK i pierwowzór odbudowy powojennej) i klasycyzujący hotel Savoy po wschodniej stronie placu (dziś kamienica mieszkalna).
Reszta zabudowy została odbudowana w ramach Kościuszkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej, jednej z najbardziej prestiżowych inwestycji w powojennym Wrocławiu (lata 50. XX wieku). Konkurs architektoniczny wygrał zespół pod kierunkiem Romana Dunikowskiego – całość opierała się na 5-kondygnacyjnych budynkach o wysokich dachach i  skromnej dekoracji, jednak nawiązującej do przedwojennej zabudowy placu. Wysokie, dwupiętrowe cokoły przeznaczone były na działalność usługową, a narożniki zostały ozdobione pilastrami. Równolegle do KDM przebudowano zieleńce, pozbawiając je ścieżek i ograniczając żywopłotami. Na miejscu pomnika ustawiono głaz pamięci bojowników o niepodległość, a wokół czteropolowy zieleniec.
W 1995 roku nastąpił powrót i rewaloryzacja całości założenia wedle założeń Janusza Szymańskiego, zasłużonego projektanta zieleni we Wrocławiu i nie tylko. Powrócono do koncepcji ścieżek (z nawierzchniami nawiązującymi do historycznych), zrewitalizowano starodrzew, zamontowano nawodnienie, dosadzono lipy szerokolistne i krzewy ozdobne.

Plac Tadeusza Kościuszki ma powierzchnię około dwóch hektarów i położony jest w centrum Wrocławia, po południowej stronie, na Przedmieściu Świdnickim. Cztery kwadratowe kwatery z zieleńcami mają symetryczny charakter i są ograniczone ulicami Świdnicką i Tadeusza Kościuszki, rondem Solidarności Walczącej oraz wąskimi uliczkami od strony pierzei placu. Każdą ćwiartkę przecina na skos piesza alejka, wydzielając osiem trójkątów, odgraniczonych żywopłotami i niskimi stalowymi relingami.

Na wszystkich czterech kwaterach placu Tadeusza Kościuszki występują podobne gatunki i analogiczny układ roślinności: od stron zabudowy pierzei występuje zwarta zieleń wysoka, głównie lipy drobnolistne i żywopłot z cisa pospolitego; od strony centralnego ronda i ulic – nasadzenia swobodne, głównie krzewy oraz żywopłot bukszpanowy.
W kwartale północno-zachodnim zieleńca wyróżnia się kasztanowiec pospolity (obwód pnia ok. 330 cm), miłorzęby dwuklapowe, sosny czarne, leszczyny pospolite, śliwy wiśniowe ‘Pissardii’, jałowce płożące, ogniki szkarłatne i forsycje pośrednie. W kwaterze północno-wschodniej imponuje płaczący buk pospolity (obwód ok. 270 cm), liczne lipy (w tym rzadka odmiana o liściach winoroślowych) i skupisko cisa pospolitego. Powtarzające się gatunki krzewów – bukszpan, berberys, ognik, forsycja i cis tworzą od ul. Świdnickiej wielopiętrową, kontrastującą kompozycję. Pojawia się także krzewuszka cudowna, róża, suchodrzew i jałowiec.
W ekspozycji południowej powtarzają się z kolei sosny czarne, miłorzęby dwuklapowe, śliwy wiśniowe, tamaryszki czteropręcikowe, cisy pospolite i lilaki pospolite. We wschodniej zaś pojawia się ponadto śnieguliczka biała, forsycja pośrednia i surmia bignoniowa.