Park Wschodni

Założenie odzwierciedla modernistyczną ideę parku ludowego umożliwiającego wszystkim mieszkańcom miasta rekreację, uprawianie sportów i poprawę komfortu życia codziennego. Był przejawem społecznego zaangażowania urbanistów, architektów i architektów krajobrazu po 1 wojnie światowej. Z myślą o niezamożnych mieszkańcach tej części Wrocławia poszerzono wszechstronne funkcje założenia o ogrody działkowe, które, jak wykazały lata wojny i późniejszego kryzysu ekonomicznego, były podstawą egzystencji wielu mieszkańców miast. Projektant - Paul Dannenberg znakomicie wykorzystał dolinę Oławy by stworzyć naturalistyczny park, zrealizowany w latach 1927 -– 1929, jak podawały informacje prasowe do niwelacji podmokłych obszarów wykorzystano aż 1800 wozów gruzu ceglanego pochodzącego z wyburzeń domów między obecnymi pl. Kościuszki, ul. Świdnicką pod budowę domu towarowego Wertheim, obecnego D.H. Renoma. Stąd też okresowe zalewanie Parku nie powinno nikogo tu dziwić.

Nosił nazwę Parku Sportowego Wschód i sąsiadował z częścią kąpieliskiem na Oławie, plażą z polaną rekreacyjną oraz przystanią łódek. W północną część parku Wschodniego wkomponowano także zespół ogrodów działkowych.
Park powstał na terenie Księża Małego, które włączono w granice Wrocławia w 1928 roku. Realizację terenów rekreacyjnych pomyślano jako inwestycję równoległą z budową modernistycznego osiedla mieszkaniowego między obecnymi ulicami Opolską, Katowicką i Chorzowską. Park miał służyć nie tylko mieszkańcom Książa, ale także bardzo gęsto zbudowanego dawnego Przedmieścia Oławskiego. Koncepcja Dannenberga, który od 1921 roku sprawował funkcję dyrektora Wrocławskiego Ogrodnictwa Miejskiego, polegała na stworzeniu kompleksu łączącego park z wielofunkcyjnym terenem sportowym.

Tereny nad Oławą na Przedmieściu Oławskim, w Rakowcu, Siedlcu i Bierdzanach należały, od XVIII wieku, do bardzo popularnych wśród wrocławian miejsc spacerowych. Nowy park ludowy znakomicie wpisał się w tę tradycję wykorzystując istniejące atrakcje. Na terenie samego parku nie wzniesiono lokalu gastronomicznego, ale tak zaprojektowano główne zachodnie wejście, by znalazło się ono na wprost tzw. Czerwonej Karczmy. Była to gospoda, przy obecnej ul. Krakowskiej w pobliżu ul. K. Skibińskiego, działająca od 1845 roku. W pobliżu, również przy ul. Krakowskiej, znajdował się kompleks cmentarzy. Między innymi lokalizacja nekropolii oraz duże powodzenie gospody spowodowały, że w latach 90. XIX wieku doprowadzono do tego miejsca linię tramwajową. Wpływało to oczywiście także na popularność parku Wschodniego. Podobnie na pograniczu parku na północ od niego, na prawym brzegu Oławy, funkcjonowała kawiarnia - Kaffehaus Bierdzany - z ogrodem komercyjnym. Do tego, równie popularnego jak Czerwona Karczma lokalu, prowadziła drewniana kładka. Bardzo charakterystycznym obiektem w tej okolicy był Młyn Guzikowy, tuż przy głównym wejściu do parku, wzmiankowany już w 1795 roku. 

W 1935 roku na centralnej polanie ustawiono pomnik poświęcony Oddziałom Szturmowym NSDAP. Był to prawdopodobnie jedyny pomnik na terenie parku, nie było też tutaj przejawów tradycji upamiętniania osób lub wydarzeń w nazwach własnych elementów założenia. Zjawisko to obserwujemy w XIX-wiecznych parków krajobrazowych, jak park Szczytnicki i park Południowy.

Po 1945 roku park nie utracił swoich podstawowych funkcji spacerowych i naturalistycznego charakteru. Odłączając i likwidując część sportową pomniejszono jego powierzchnię o ok. 10 ha. Zachowano ogrody działkowe, które funkcjonują do dnia dzisiejszego. Park ucierpiał od powodzi w 1997 roku. W tym czasie, w latach 1996 - 1998 powstał projekt rewaloryzacji założenia autorstwa Lesława Chudzyńskiego. Obecnie park cieszy się zwiększoną popularnością, a na jego terenie można znaleźć place zabaw dla dzieci, wytyczono 3 km ścieżkę dla biegaczy. W 2016 roku w północnej części założenia ustawiono instalację artystyczną autorstwa estońskiej projektantki Birgit Õigus. Drewniane "Megafony ", służące do wzmacniania dźwięków natury, zrealizowała grupa studentów Estońskiej Akademii Sztuki w ramach działań Europejskiej Stolicy Kultury. Później, w 2017, w Parku pojawiła się niezbędna toaleta. W 2019 roku przy pełnym udziale jednego z sąsiadujących deweloperów wybudowano kładkę zwiększając dostępność do Parku od strony południowej. Można skorzystać z niej wchodząc przez teren dawnej pralni od strony ul. Rybnickiej  i Krakowskiej. W grudniu 2020 roku ukończono projekt międzypokoleniowego, edukacyjnego, a zarazem naturalnego placu zabaw autorstwa pracowni Ikropka.   Zależy nam by jednak cała nowa infrastruktura nie wpłynęła negatywnie na przyrodniczy charakter Parku, dlatego dbamy by jego utrzymanie podkreślało naturalistyczny charakter. Chętnie uczestniczymy i udzielamy się w spacerach przyrodniczych tutaj organizowanych.

Paul Dannenberg wybrał na naturalistyczny park dolinę meandrującej na tym odcinku rzeki. Koryto Górnej i Dolnej Oławy tworzy granicę założenia, a uzupełnieniem systemu wodnego jest krótka Młynówki i Brochówka, która wpływa do Oławy. Park wytyczony na rzucie wrzeciona jest właściwie wyspą wydłużoną na osi wschód - zachód. Patrząc od strony głównego wejścia, czyli ul. Krakowskiej, nawet nie podejrzewamy, istnienia parku, który pozostaje ukryty za zabudową wzdłuż ulicy.

Do parku prowadziły trzy wejścia, oprócz głównego, dwa wejścia północne od strony Bierdzan i Rakowca. Jedynie wejście od ul. Krakowskiej miało geometryczną, regularną kompozycję z szerokimi schodami i trawiastymi rampami po bokach. Dodatkową ozdobą tej strefy były rabaty z kwiatami. System komunikacyjny zaprojektowano bardzo ascetycznie, składał się on z głównej drogi obwodnicowej, wyznaczającej obrys zbliżony do elipsy i dwóch poprzecznych do niej, łukowo wygiętych dróg. Akcentem regularności były na skrzyżowaniach dwa okrągłe placyki, podkreślone nasadzeniami dębów błotnych, pierwotnie z altanami pośrodku. Jako główną formę kształtowania przestrzeni Dannenberg wybrał obszerne łąki kwietne stworzone na bazie nadrzecznych łąk porośniętych łęgowym drzewostanem. Na środkowej polanie założono owalny płytki staw - brodzik. Analogiczny, choć mniejszy znalazł się na południowo-zachodnim obrzeżu parku, w pobliżu strefy wejściowej. Najbardziej na wschód usytuowanym regularnym elementem był prostokątny obszar wydzielony liniowymi nasadzeniami drzew.
Dzięki drodze obwodnicowej można było spacerować obserwując polany z grupami drzew i krzewów, ale także koryto Oławy. Urozmaicenie stanowił jaz spiętrzający na Dolnej Oławie oraz kaskada na wschodnim krańcu parku, nazywana obecnie Małą Niagarą. Panorama widokowa w części południowej poszerzona była o pas zieleni na grobli Siechnicko-Księżańskiej.  

Dannenberg dopasował kompozycję zespołu ogrodów działkowych do kształtu obszaru, gdzie Dolna i Górna Oława łączyły się przy północnym obrzeżu parku. Dla spacerujących wytyczono ścieżkę z placykiem  widokowym skierowanym na to właśnie miejsce. Po drugiej stronie Dolnej Oławy znalazł się kompleks sportowy. Oferował możliwość kąpieli w rzece, ale także kąpieli słonecznych, gier zespołowych oraz przejażdżek łódkami.

Park Wschodni odzwierciedlał modny w okresie międzywojennym model zdrowego, aktywnego sposobu spędzania czasu na świeżym powietrzu, niezależnie od płci, wieku i poziomu zamożności. Temu służył Park Sportowy Wschód, ale także rekreacyjne polany.

Skład gatunkowy roślin drzewiastych po mistrzowsku dostosowany został do panujących warunków siedliskowych. Wśród gatunków rodzimych charakterystyczne dla dolin rzecznych: olsze czarne (Alnus glutinosa), dęby szypułkowe (Quercus robur), topole białe (Populus alba), wierzby białe (Salix alba), mniej liczne jesiony (Fraxinus excelsior). Z gatunków obcych o podobnych wymaganiach siedliskowych skrzydłorzech kaukaski (Pterocarya fraxinifolia), dąb błotny (Quercus palustris), i obecnie nie notowany korkowiec amurski (Phelodendron amurense) - zamarły po powodzi w 1997r..     

Ponadto w składzie gatunkowym, w malowniczych grupach brzozy, rodzimy gatunek (Betula pendula) i obcy gatunek dawniej rzadko notowany - brzoza papierowa (Betula papyrifera). W strefie obecnego wejścia na teren parku pojedyncze kasztanowce (Aesculus hippocastanum).

Drzewostan budują ponadto liczne okazy grabów (Carpinus betulus), szczególnie w części wschodniej, klony polne (Acer campestre). Grupa roślin nagozalążkowych w otoczeniu dawnego stawu w centralnej części parku – świerk pospolity (Picea abies).

Wyróżnikiem kompozycji zieleni są ponadto regularne układy drzew (szpalery, aleje) w otoczeniu głównej trasy spacerowej okalającej park (w składzie: Tilia cordata, Tilia platyphyllos, Tilia x europaea ), oraz liniowe podkreślenia niewielkich kolistych placów i ram widokowych w otoczeniu mostków.

Warstwę krzewów tworzą stare okazy głogów (Crataegus monogyna), leszczyn (Corylus avellana), derenia (Cornus mas) oraz pojedynczo szakłak i kruszyna pospolita (Rhamnus cathartica, Frangula alnus). Charakterystyczne formy strzyżonych żywopłotów wzdłuż fragmentów ścieżek spacerowych z klonu polnego. Współczesne formy krzewów i drzew nie zawsze dostosowane są do charakteru parku i przyszłym pracom podlegać będzie rewizja zadrzewień jesionów ….. itd.