Park Tadeusza Różewicza

Park przy ul. Sztabowej w II połowie XIX wieku i pierwszych dekadach XX wieku, był częścią jednego z najważniejszych założeń rozrywkowo-rekreacyjnych Wrocławia. Funkcjonował pod nazwą Etablissement Friebeberg (pol. Górka Friebego). Kompleks otwarto w 1854 roku, z inicjatywy Augusta Friebego, właściciela browaru Słodownia Pańska, wieloletniego dzierżawcy Piwnicy Świdnickiej. Friebeberg był stworzony z rozmachem. Okazały budynek restauracyjny posiadał wielką salę gastronomiczno-koncertową, punkt widokowy, dużą chłodnię oraz skład beczek. Na terenie Etablissement Friebeberg organizowano kilkakrotnie wystawy rzemieślniczo-przemysłowe oraz festiwale śpiewacze i konkursy gimnastyczne. Całość uzupełniał pięciohektarowy ogród z kolumnadami, neoklasycystycznymi rzeźbami, muszlą koncertową oraz elektrycznym oświetleniem. Aranżację przestrzeni zaprojektował Christian Gottfried Daniel Nees von Esenbeck. Obok głównego budynku znajdowała się rotunda, w której prezentowano „Panoramę bitwy pod Spichern” (obiekt podobny do dzisiejszej ekspozycji Panoramy Racławickiej).

Frieberberg istniał do 1945 roku, kiedy wskutek uszkodzeń wojennych został rozebrany. Ostatnie pozostałości hali zostały usunięte podczas realizacji budynku Rondo Verona. W latach powojennych na terenie ogrodu urządzono park miejski, w którym odbywały się wieczorki taneczne przy akompaniamencie zespołów wojskowych z pobliskiej jednostki. Jedynym, prawie w całości zachowanym elementem dawnego zagospodarowania jest lastrikowa płyta taneczna, w której centrum znajduje się czerwony napis „RÓNAI-DIELE”, wydzielony od reszty płyty czerwoną ramką. Do lat 60. na terenie parku funkcjonowała także fontanna z przedwojennego założenia. Na przełomie XX i XXI wieku, część parku przylegającą do ul. Powstańców Śląskich zabudowano współczesnym apartamentowcem.

Kolejne lata to okres stopniowej degradacji infrastruktury parkowej, pogłębionej dodatkowo stratami w drzewostanie w wyniku wichur w latach 2005 i 2015. Trend udało się odwrócić w 2017 roku, kiedy dzięki głosom mieszkańców w parku powstał wybieg dla psów. Stało się to impulsem dla Rady Osiedla Powstańców Śląskich do walki o dalszą poprawę stanu parku. W 2019 roku w ramach Programu Inicjatyw Rad Osiedli zrealizowano część oświetlenia parkowego.

Obecne zagospodarowanie terenu jest efektem projektu zrealizowanego w 2021 roku ze środków Funduszu Osiedlowego. Wykonano alejki spacerowe, zamontowano elementy małej architektury, uzupełniono kompozycję roślin, a starsze okazy wypielęgnowano. Pracom konserwatorskim poddano płytę taneczną. Proces rewitalizacji parku zwieńczyło nadanie mu imienia Tadeusza Różewicza w 2021 roku, co było związane z obchodami roku poety.

Założenie zlokalizowane jest na południu Wrocławia, w dzielnicy Krzyki, w narożniku ul. Sztabowej i ul. Powstańców Śląskich. Wschodnią granicę stanowi zabudowa apartamentowców Rondo Verona, która oddziela park od ronda Powstańców Śląskich. Zachodnią granicę wyznacza droga wewnętrzna z dojazdem do garaży. Od północy teren sąsiaduje z zabudową willową, która oddziela założenie od ul. B. Pretficza.

Historycznie ogród, który towarzyszył Etablissement Friebeberg podzielony był na dwie części. Pierwsza, regularna posiadała szachownicowy boskiet obsadzony głównie lipami - łączyła główny budynek z pijalnią zlokalizowaną w pn.-zach. części założenia. Część krajobrazowa (swobodna) położona była wzdłuż obecnej ul. B. Pretficza. W późniejszym okresie umieszczono tutaj kamień poświęcony królowi Wilhelmowi I. Wzdłuż głównej alei ustawiono barokowe rzeźby, a między drzewami stoły dla gości. W wyniku powojennych przekształceń teren ogrodu w dużej części został zabudowany, a jego powierzchnia zmniejszyła się do około 1 hektara.

Obecna kompozycja parku została utrzymana w stylu krajobrazowym. Blisko 1/3 powierzchni obejmuje ogrodzony wybieg dla psów, który funkcjonalnie i kompozycyjnie zdominował przestrzeń parkową. Z uwagi na niewielki rozmiar założenia park w ostatnich latach uzupełniany był przede wszystkim o ścieżki i małą architekturę. Celowo nie wprowadza się dodatkowych obiektów takich, jak place zabaw czy siłownie terenowe, co mogłoby zdominować to kameralne miejsce. Główny ciąg komunikacyjny stanowi meandrująca ścieżka przecinająca ukośnie park z południowego-zachodu na północny-wschód.

Nasadzenia roślin zakomponowano w sposób swobodny na zasadzie dopełnienia istniejącej kompozycji zieleni. Krzewy nasadzono głównie obwodowo, aby stworzyć ramy okalające park, oddzielić teren od ul. Sztabowej oraz przesłonić ściany istniejących garaży, kontener i skryć wybieg dla psów.

W centralnej części założenia, znajduje się przedwojenna płyta taneczna. Rozmieszczenie w parku elementów małej architektury zaplanowano w sposób uzupełniający przestrzeń. Z dawnej kompozycji obok płyty tanecznej czytelne są również niektóre elementy tj. fragment historycznej nawierzchni, słupy latarni oraz regularnie nasadzone platany.

Park charakteryzuje wielogatunkowy oraz wielopiętrowy skład roślinności. Wśród drzew występują głównie gatunki liściaste: klony, lipy, platany, kasztanowce, jesiony, klony-jawory, dęby, wiązy, graby i robinie. W północno-zachodniej części parku rośnie szpaler świerków pospolitych. Zieleń niższa i krzewy występują w układzie szpalerowym oraz żywopłotowym, jako pas zieleni izolacyjnej od strony sąsiadujących działek.

W ramach rewaloryzacji parku przeprowadzonej w latach 2017-2021 posadzono różnorodne gatunki drzew i krzewów. Zastosowano rośliny, które miały zdobić miejsce ale też szybko rosnąć zapewniając efekt wizualny. Wprowadzono nasadzenia krzewów ozdobnych, kwitnących w okresie wiosennym (dereń, forsycja, mahonia, złotokap), latem (żylistek, tawuła, hortensja, jaśminowiec, lilak, krzewuszka), ale też roślin przebarwiających się atrakcyjnie i owocujących w okresie jesiennym (kalina, śnieguliczka). Szczególną uwagę zwracają nasadzenia róż w odmianie marathon oraz laurowiśni wschodniej. Wzdłuż południowo-wschodniego ogrodzenia parku posadzono dużych rozmiarów cisy pospolite, które z czasem stworzą szpaler zieleni izolującej park od ulicy oraz zabudowy mieszkalnej. Wśród posadzonych drzew wymienić można gatunki tj. klon czerwony, lipa drobnolistna, robinia akacjowa. Ściany kontenera skryto za zieloną ścianą trejażu po którym wspinają się pnącza bluszczu pospolitego.