Park Skowroni

To jeden z licznych we Wrocławiu parków o genezie wynikającej z decyzji o likwidacji przedwojennych nekropolii. Od końca lat 90. XIX wieku do 1967 roku istniał tu kompleks cmentarzy wyznaniowych: katolickiej parafii św. Maurycego oraz protestanckich parafii Zbawiciela i św. Jana oraz św. Marii Magdaleny. Ich artystyczne przekształcenia w okresie międzywojennym w dużej mierze były wynikiem działalności "reformatora cmentarzy wrocławskich", dyrektora wrocławskiego Zarządu Cmentarzy w latach 1921 - 1931 - Johannesa Erbego.
Najwcześniej, w 1887 roku, powstał stary cmentarz św. Maurycego pomiędzy ul. Działkową, al. Armii Krajowej, ul. Spiską i ogrodami działkowymi na wschodzie. Jako następny, w 1892 roku, wytyczono stary cmentarz Zbawiciela i św. Jana, zajmował północną część obecnego parku, na północ od ul. Działkowej i na zachód od ul. Spiskiej. Już w roku 1899 powiększono nekropolię w kierunku południowym o tzw. nowy cmentarz tej samej parafii, uczyniono to ponownie w 1906, 1921 i po 1930 roku, przesuwając południową granicę do obecnej ul. R. Weigla. W międzyczasie, w 1896 roku, założono nowy cmentarz św. Marii Magdaleny w skrajnie północnej części parku, również na zachód od ul. Spiskiej. Jego zasięg obejmował także obecny pas zieleni pomiędzy al. Armii Krajowej a ogrodami działkowymi na północy.
Swego rodzaju reliktem zespołu nekropolii jest funkcjonujący do dzisiaj cmentarz św. Maurycego, założony w 1940 roku pod nazwą nowego cmentarza tej parafii. Jako jedyny nie uległ zamknięciu, a w jego wschodniej części, w latach 1947-1948, utworzono Cmentarz Żołnierzy Radzieckich na Skowroniej Górze, przekomponowany w latach 1965 - 1966 wg projektu Jadwigi Skomorowskiej.

Po 1967 roku cmentarze uległy likwidacji, a teren przekształcono w park miejski. Zlikwidowano ogrodzenia, rozbiórce poddano kaplice cmentarne i towarzyszącą zabudowę, przestały funkcjonować ujęcia wody. Prace prowadzono między innymi w formie tzw. czynów społecznych nie pozostawiając reliktów dawnego przeznaczenia. W 1975 roku park otrzymał nazwę XXX-lecia PRL, którą w 1993 zmieniono na park Skowroni.  Funkcje spacerowe poszerzono o sportowe i zabawowe dla dzieci.

Pierwotne funkcje sepulkralne odcisnęły silne piętno na układzie przestrzennym i roślinności występującej w parku. Każda z nekropolii i ich części posiadała osobną kompozycję. Nawet obecnie można wyodrębnić sześć niezależnych kompozycji, choć w wielu miejscach ich cechy uległy zatarciu. Ziściła się idea Johannesa Erbego, by krajobrazowe kształtowanie cmentarzy, dawało po 20 latach od ich zamknięcia możliwość zamieniania ich w parki zadumy i pamięci.
W najstarszych cmentarzach, w północnej części obecnego parku, czytelna pozostaje geometryczna kompozycja, charakterystyczna dla nekropolii sprzed przełomu XIX i XX wieku.  Jest to dominujący szachownicowy podział alejami na osiach wschód - zachód i północ - południe.  Aleja platanowa wzdłuż al. Armii Krajowej jest pozostałością głównej alei cmentarza św. Marii Magdaleny. Zaś w starym cmentarzu Zbawiciela i św. Jana czytelna jest ukośna oś łącząca bramę z centralną kaplicą. W młodszych częściach dawnych nekropolii równorzędnego znaczenia nabrały układy swobodne. Najlepiej zachowały się one w części na południe od ul. Działkowej. Erbe - jako świetnie wykształcony ogrodnik - postulował sadzenie czerwonych dębów wzdłuż głównej alei, wiązów wzdłuż alei "obwodnicowej", lip, platanów i topól przy okrągłych placykach na skrzyżowaniu ścieżek.

Zmiany w układzie przestrzennym, po przystosowaniu nekropolii do funkcji parkowych, dotyczą próby zatarcia podziałów na części, likwidacji miejscami bardzo gęstej sieci ścieżek oraz wytyczenie nowych, które mają ułatwić szybką komunikację w poprzek parku. W okresie powojennym zwrócono uwagę na znaczenie kompleksu nekropolii, po obu stronach ul. Ślężnej, dla przewietrzania miasta. W latach 90. pas zieleni od Partynic na południu do centrum miasta zyskał nazwę "Zielonego Klina".

Obecnie park jest pielęgnowany w kierunku nurtu ekologicznego, czego przykładem jest pozostawienie pni obumarłych drzew w ramach ścieżki dydaktycznej "Drugie życie drzewa".

W kompozycji przestrzennej zieleni dominuje swobodny układ drzew, nieregularną kompozycję zieleni urozmaicają nieliczne szpalery i aleje drzew. Nieliczne otwarte niewielkie przestrzenie rozmieszczone  w różnych częściach parku – ulegają stopniowo zatarciu.  

Geometryczny układ roślin widoczny jest w części centralnej parku (część południowa) – aleja lip (Tilia platyphyllos, T. cordata), aleja platanów (Platanus x hispanica ‘Acerifolia’) w części północnej parku oraz przy granicy wschodniej – szpaler kasztanowców (Aesculus hippocastanum) i grabów pospolitych (Carpinus betulus), przy granicy zachodniej kilka okazów glediczji trójcierniowej (Gleditsia triacanthos) – prawdopodobnie odmiana.
Bardzo charakterystycznym elementem kompozycji zieleni jest układ 3 okazałych drzew (Quercus robur), o majestatycznych szerokich koronach, widocznych od strony wejścia – z ul. Borowskiej oraz skrzyżowania ścieżek parkowych w centralnej części parku (ogródki działkowe). Tu również na osi łącznika ul. Borowskiej z parkiem – aleja topoli włoskich (Populus nigra ‘Italica’), obecnie zbudowana głównie z młodych okazów drzew. Wśród cech wyróżniających zieleń parku niezwykły,gęsty szpaler grabów pospolitych (Carpinus betulus) z domieszką brzozy (Betula pendula) wzdłuż drogi asfaltowej (ul. Spiska ?), prowadzącej od strony ogródków działkowych w kierunku Armii Krajowej w centralnej części parku. Niezwykłą osobliwością parku (być może element związany z zagospodarowaniem ogrodu w otoczeniu willi), jest stary okaz dębu szypułkowego w odmianie o żółtych liściach (Quercus robur ‘Concordia’).   

W składzie gatunkowym dominują gatunki rodzime, poza wymienionymi w układach liniowych, pojawiają się stare okazy klonów (Acer platanoides, Acer paseudoplatanus), jesionów (Fraxinus excelsior). Spośród gatunków obcych warto wymienić: wiśnię wonną (Prunus mahaleb), z grupy nagozalążkowych daglezje (Pseudotsuga menziesii), cyprysiki (Chamaecyparis pisifera), sosny (Pinus nigra, Pinus strobus), żywotniki (Thuja plicata i Thuja occidentalis). Grupę nagozalążkowych rodzimych gatunków wśród starych okazów drzew reprezentują świerki pospolite (Piea abies), obecnie w bardzo złym stanie sanitarnym, modrzewie (Larix sp.).