Park Popowicki

Wieś Popowice (dawniej Pöpelwitz i Popowicy) po raz pierwszy pojawia się w dokumentach w XIII wieku, stanowiąc własność opactwa św. Wincentego na Ołbinie; następnie przechodziła w ręce książęce i prywatne. Wzmiankowano istnienie folwarku i młynów, w XVIII wieku wybudowano tu biskupi pałac, dwór i karczmę. Popowice stały się popularnym celem wycieczek z Wrocławia, dla których ułatwienia założono przystanek omnibusów konnych. W połowie XIX wieku wybudowano linię kolei poznańskiej ze stacją we wsi, która ostatecznie została włączona do miasta w 1897 roku. Przyspieszyły wówczas procesy industrializacji i urbanizacji: oprócz portu, rzeźni, zajezdni tramwajowej i kościołów powstało w Popowicach w latach 20. XX wieku modernistyczne osiedle mieszkaniowe (projektu Theodora Effenbergera), zniszczone podczas II wojny światowej. W latach 70. XX w jego miejscu zbudowano nowe osiedle bloków z wielkiej płyty, wedle urbanistycznego założenia Witolda Jerzego Malickiego.
Obszar obecnego Parku Popowickiego już od XVIII wieku był popularnym terenem spacerowym, porośniętym starym lasem dębowym – do których nawiązywała niemiecka nazwa Eichenpark (aktualnie południowa część parku). Na mapie z 1855 roku widać zespół folwarczny po zachodniej stronie parku oraz przepływający przez część leśną dopływ Odry, dochodzący do niej na wysokości obecnego portu. Właścicielami Dominium Pöpelwitz była rodzina von Wyrschów, od których fragment terenu w II połowie XIX wieku  wydzierżawił browarnik Adolph Rösler z bratem. Zbudowali oni gospodę typu szwajcarskiego, z kolonadą i podium dla muzyków, a także innymi atrakcjami, którymi w sezonie mogła się naraz cieszyć i setka gości.

W relacji z epoki można przeczytać: „To wspaniałe miejsce dla orkiestry, które pod względem typu architektury i oprawy scenicznej jest porównywalne z orkiestrami paryskich jardin mabille […] Różnorodność rozrywek prezentowanych tutaj, między którymi można wymienić boisko, karuzelę, strzelnicę itd., przede wszystkim zaś zjeżdżalnia jest podkreślana.  […] Koncerty są wykonywane w większości przez najlepsze kapele wojskowe i kończą się często późnym wieczorem, po tym jak park jest oświetlany w najbardziej okazały sposób przez ognie bengalskie.” [Za: Bińkowska 2006, s. 159-160].
W 1898 ruszyła przebudowa parku wedle projektu Hugona Richtera i ze środków Deputacji ds. Promenad. Siedem lat później powiększono go o tzw. Jahnwiese, naturalistyczną łąkę nazwaną imieniem twórcy idei wychowania fizycznego młodzieży Friericha Ludwiga Jahna (aktualnie środkowa część, Polana Popowicka). Dziś upamiętnia to kamień narzutowy z odpowiednią inskrypcją pod jednym z dębów przy skraju parku. W ten sposób stykały się tu dwie idee kształtowania zieleni: modernistyczny na Jahnwiese i neoromantyczny przy Eichenpark. W epoce ten drugi opisywano tak: „Usytuowany w oddaleniu od nerwowego gwaru dużego miasta, pozostaje cichy i pozbawiony przepychu. Odświeżający, uspokajający nastrój naturalnego lasu unosi się tu nad wszystkim, co oceniają prastare, ogromne dęby, wysoko ponad ich wierzchołkami szumi pieśń o stawanie się i przemijaniu, a światło słoneczne przeciska się przez dach liści na trawnik – symbol ulotności ludzkiego życia w Wieczności ucieleśnionej w krajobrazie” [za: Binkowska 2006, s. 160].

W ramach prac w początku XX wieku w zachodniej części zburzono gospodę, a w jej miejscu powstał nowy zespół budynków rozrywkowo-gastronomicznych wedle projektu Friedricha Friesego, z restauracją i podium dla muzyków oraz parkietem do tańców (niezachowane). W centralnym fragmencie parku wyznaczono polanę o funkcjach sportowo-zabawowych, przeznaczoną dla dzieci i młodzieży; w dalszej części przechodziła ona w łąkę kwietną z różanymi rabatami, okolonymi drzewami z obu stron. Z kolei na skraju polany z leśną częścią Eichenpark zbudowano w 1907 roku jeden z pierwszych w mieście publicznych pawilonów sportowych wedle projektu Karla Klemma. Był to prosty, drewniany, parterowy budynek pełniący funkcję przebieralni i magazynu sprzętu (niezachowany). W początku XX wieku tzw. Eichenpark inwentaryzował znany wrocławski przyrodnik Theodor Schube, doliczając się licznych dębów o obwodzie ponad pięciu metrów. Za nowy układ ścieżek i czytelne rozgraniczenie różnych części parku odpowiada Friedrich Bauer, który wytyczył także nowe łąki kwietne na Jahnwisese.

W latach 70. XX wieku przez środek Polany poprowadzono linie energetyczne od rozdzielni przy ul. Długiej. W północnej części wytyczono także okrągły plac z płyt betonowych, który służył do puszczania modeli samolotów na lince. Podczas „powodzi tysiąclecia” w 1997 roku park, a zwłaszcza Polana, znalazł się pod wodą. Po niezbędnych pracach rewitalizacyjnych, w ostatnich latach założono i doposażono place zabaw, siłownie terenowe oraz rzeźbę przestrzenną, a także uzupełniono małą architekturę Parku.

Park Popowicki położony jest w północnej części osiedla Popowice (dzielnica Fabryczna). Ma kształt nieregularnego pięcioboku, ograniczonego ul. Białowieską i nowymi zabudowaniami Portu Popowice (od zachodu), ogródkami działkowymi (od północnego wschodu) i linią kolejową nr 271 (Poznań–Wrocław) ze stacją Popowice (od wschodu) oraz szeroką ul. Popowicką z nową linią tramwajową (od południa). Park przez sam środek przecinają linie energetyczne wysokiego i średniego napięcia, biegnące w kierunku północny wschód – południowy zachód. Wyznaczają one tzw. Polanę Popowicką i oryginalną diagonalną kompozycję całego obszaru o zróżnicowanym charakterze.
W południowej części znajduje się park leśny z nieregularną siatką ścieżek i starodrzewem dębowym. Przez odkryty środek Parku z kępami drzew i krzewów prowadzi jedna główna alejka – o przebiegu równoległym do linii energetycznych – oraz kilka prostopadle ją przecinających, czasem o organicznym kształcie. Na wschodzie ta obniżona Polana rozszerza się na południe, przełamując oryginalny, skośny kierunek. Północny, trójkątny fragment Parku Popowickiego kryje w sobie plac zabaw dla dzieci, odkrytą siłownię, rzeźbę współczesną na placu (dawniej zabaw) i rozległe wnętrze krajobrazowe w angielskim stylu. Wyróżnia się malownicza, kręta ścieżka obramowana dereniami, kalinami i wierzbami z licznymi stanowiskami rekreacyjnymi. Od strony zachodniej całość ogranicza wyraźna skarpa, zanikająca w kierunku północnym.

Większość wejść na teren parku znajduje się od południa (główne przy skrzyżowaniu ul. Białowieskiej i Popowickiej na południowym zachodzie); jedyne wyjście północno-zachodnie prowadzi w stronę grobli nadodrzańskiej, ograniczonej tu z obu stron linią kolejową i ujściem basenu dawnego Portu Popowice. Park ma więc małe znaczenie tranzytowe, służąc głównie rekreacji mieszkańców osiedla Popowice. Na zachodzie w bliskiej odległości znajduje się Park Zachodni, tworząc z Parkiem Popowickim oraz dalszymi ogródkami działkowymi na wschodzie wyraźny zielony klin.

W południowej, leśnej części występują liczne wiekowe dęby szypułkowe (największy o obwodzie ponad 450 cm), a ponadto klony jawory, lipy drobnolistne, jesiony wyniosłe, modrzewie europejskie, orzechy włoskie, kasztanowce pospolite i robinie akacjowe, a w warstwie krzewów – bzy czarne, leszczyny i cisy pospolite, śnieguliczka biała. Od południa granica Parku Popowickiego podkreślona jest liniowo posadzonymi cisami i berberysami.
Na Polanie Popowickiej rosną soliterowych rozmiarów dęby szypułkowe i topola czarna (ponad 450 cm). Niektóre topole z racji przycinania pod liniami wysokiego napięcia wykształciły oryginalne, szerokie formy krzewiaste. Nowe nasadzenia uwzględniają aleję klonów czerwonych, liniowe układy katalp bignoniowatych oraz grupy grujeczników japońskich, śliw wiśniowych i cisów we wschodniej części polany. Istotny akcent kolorystyczny stanowią liczne krzewy kaliny koralowej oraz głogi, bzy i ogniki. W wielu miejscach pozostawiono pnie powalonych lub ściętych drzew jako elementy krajobrazowo ozdobne i wzbogacające bioróżnorodność.

W północnej części parku, dookólna aleja obramowana jest szpalerem dębów szypułkowych. Wyróżnia się soliterowy okaz dębu błotnego o obwodzie blisko 250 cm przy betonowym placu, otoczonym koliście nasadzonymi klonami srebrzystymi. W tej części rosną także licznie głogi i topole, śliwy wiśniowe, robinie akacjowe, klony (polne, srebrzyste i pospolite), wierzby i wiązy, lipy różnych gatunków (drobnolistne, szerokolistne, srebrzyste, krymskie, amerykańskie). Wśród krzewów szczególnie częste są kaliny koralowe, bzy czarne, derenie białe, perukowce podolskie, śnieguliczki białe, pięciorniki krzewiaste, pigwowce japońskie, irgi pospolite oraz róże i hortensje wokół ławek i stolików.

Centralna część Parku to koszona Polana Popowicka z dość zróżnicowanym składem roślin naczyniowych: mniszkiem pospolitym, koniczyną łąkową, babką lancetowatą, chabrem łąkowym, krwawnikiem pospolitym. W części leśnej w tej warstwie rosną m.in. fiołek leśny, zawilec gajowy, gajowiec żółty i turzyca leśna. Na jej skraju występują gatunki azotolubne (kuklik pospolity, pokrzywa zwyczajna i podagrycznik pospolity); z kolei przy ścieżkach i placach te wydepczyskowe (koniczyna biała, rdest ptasi, babka zwyczajna).