Park Jana Kasprowicza

Wieś Karłowice (zwane jako Carlowitz i Karlowitz) położona była na północ od koryta Starej Odry, stanowiąc od początku XIX wieku własność klasztoru św. Wincentego, a potem własność prywatną. Ważną rolę w rozwoju tej rolniczej okolicy odegrał Guido von Drabizius, który posiadał tu szkółkę roślin i podłożył podwaliny pod urbanistyczny koncept przyszłej (od 1928 roku) dzielnicy Wrocławia. W 1911 roku rozpoczęto budowę miasta-ogrodu Karłowice, z inicjatywy Towarzystwa Budowy Domów Jednorodzinnych (Eigenheim-Baugesellschaft für Deutschland). Z powodu nieporozumień między inwestorem a projektantami (Paul Schmitthener i Erich Grau) osiedle nie zostało ukończone w całości, jednak szereg założeń inspirowanych traktatem Ebenezera Howarda zostało spełnionych. Kameralna zabudowa i liczne podwórza, wysoki udział zieleni, samowystarczalność pod względem infrastruktury, oddalenie od centrum i jednocześnie dobra z nim komunikacja.

Karłowice wyróżnia układ przestrzeni publicznych, na które składają się: szerokie aleje (Kasprowicza obsadzone lipami i Boya-Żeleńskiego z klonami), kameralny rynek zlokalizowany wewnątrz kwartału zabudowy (obecny pl. Piłsudskiego), dominanta w postaci wieży ciśnień (na pl. Daniłowskiego) oraz różnorodne tereny zieleni i ciągi spacerowe. Wzdłuż alei Kasprowicza możemy podziwiać wiele okazałych ogrodów willowych i działkowych. Po północnej stronie ulicy znajdują dwa rozległe ogrody zakonne (klasztory Franciszkanów i Urszulanek, ten drugi zmieniony potem na Dolnośląskie Centrum Pediatryczne im. Janusza Korczaka, obecnie w trakcie przebudowy przez prywatnego inwestora). Z kolei po południowej zwraca uwagę niedawno zrewitalizowana Polana Karłowicka, ,,współczesny park sportowy”, zieleńce na krańcach ulicy i ogrody działkowe.

Obecny Park Jana Kasprowicza powstawał w dwóch etapach w 1913 i 1927 roku jako tzw. Gemeinde lub Volkspark, czyli po prostu park publiczny, który stanowił integralną część zespołu zabudowy i miał służyć potrzebom lokalnych mieszkańców. Pierwsza, wschodnia część została najprawdopodobniej zaprojektowana przez samego Schmitthenera lub jego następcę, Graua. Potem, rok przed włączeniem Karłowic w obręb Wrocławia, rozbudowano park w kierunku zachodnim – obecne ogródki działkowe łączy z nim zresztą szereg analogii  w układzie przestrzennym. Po wojnach teren pozostał niezmieniony, w kolejnych dekadach zamontowano plac zabaw i urządzenia sportowe.

Park Kasprowicza zlokalizowany jest w południowo-wschodniej części osiedla Karłowice-Różanka, położonego na północy Wrocławia i ma powierzchnię ok. 3,5 ha. Ograniczają go: ogrody działkowe ROD Śnieżka (od zachodu), al. Jana Kasprowicza (od północy), ogrody domów jednorodzinnych i ulica Wacława Potockiego (od wschodu) i Grobla Karłowicko-Rędzińska (od południa). To sąsiedztwo jest szczególnie istotne, jako że wał łączy inne tereny rekreacyjne nad Odrą (w tym Polanę Karłowicką) i oferuje widoki z góry na teren zieleni. Park ma nieregularny graniasty kształt, gdzie każde ramię stanowi łącznik z jedną z ulic lub ciągów pieszych: dwa główne rozchodzą się z placyku przy zejściu z wału w południowo-zachodniej rogu.

Pośrodku terenu znajduje się wyraźnie zakomponowane wnętrze krajobrazowe w postaci polany z soliterowym platanem, przechodzącej na zachodzie w plac zabaw dla dzieci w wieku 4–7 lat. Przy ogródkach działkowych położone jest niewielkie, podłużne wzniesienie, z terenowymi schodami o drewnianych progach oraz nieformalną ścieżką. Po wschodniej i zachodniej stronie terenu rozmieszczone zostały z kolei nowo wybudowane stacje „historycznej ścieżki zdrowia”, zrealizowanej w ramach budżetu obywatelskiego. Za wyjątkiem wspomnianego sztucznego wzniesienia cały teren Parku Kasprowicza jest płaski i nie zawiera żadnych akcentów wodnych.

Na obszarze parku dominują gatunki rodzime w swobodnej kompozycji. Najczęściej występujące drzewa to: jesiony wyniosłe (jeden dochodzący do 300 cm obwodu), graby pospolite (szczególnie po wschodniej stronie), lipy drobnolistne, robinie akacjowe, klony pospolite, polne i jawory (jeden ma blisko 240 cm) oraz dęby szypułkowe i kasztanowce (pospolite i czerwone, zwłaszcza po północnej stronie). Stosunkowo najmniej tu nagozalążkowych, choć na polanie znajdują się liczne świerki pospolite i srebrzyste, a po zachodniej stronie – sosny czarne.

Tym niemniej pojawiają się także gatunki obce i ozdobne, jak buk pospolity w odmianie purpurowej, platan klonolistny – trzy na centralnej polanie, z czego najstarszy malowniczo przechylony – i rzadki klon francuski (ok. 180 cm obwodu) koło placu zabaw. Inną osobliwością dendrologiczną pozostaje lipa w odmianie winoroślowatej oraz mieszaniec dębu szypułkowego z bezszypułkowym. Od strony północno-zachodniej, równolegle do ogrodzenia willi, zwraca uwagę szpaler morw białych, wyginających się nad ścieżkami.

Bogata i różnorodna jest warstwa krzewów w Parku Kasprowicza. Najliczniejsze zdają  się wiciokrzewy, krzewuszki, głogi i karagany. Zdarzają się również jednak pęcherznice, berberysy, tamaryszki, tawuły i jeżyny; wzdłuż ścieżki równoległej do Grobli Karłowicko-Rędzińskiej rośni niski żywopłot z ligustr pospolitego.
W obszarze roślin naczyniowych dominują gatunki typowe dla wielu wrocławskich terenów zieleni: przy ścieżkach i placach są to rdest ptasi, koniczyna biała, jaskier rozłogowy, babka zwyczajna czy wiechlina roczna. Na polanach rosną mi.n. bluszczyk kurdybanek, podagrycznik pospolity, babka lancetowata, koniczyna łąkowa, krwawnik pospolity i chaber łąkowy.