Park im. Juliusza Słowackiego

Park Juliusza Słowackiego jest komponowanym założeniem zieleni, którego historia związana jest z powstawaniem Promenady Staromiejskiej wokół Starego Miasta we Wrocławiu. Tutejsza promenada jest jednym z najstarszych tego typu założeń zieleni powstałych w Europie. Działo się to za sprawą przekształceń terenów po fortyfikacjach, wyburzonych w wyniku ekspansji wojsk napoleońskich na wschód. Rozbiórka umocnień Wrocławia została ustanowiona w 1807 roku w akcie kapitulacji miasta, który nakazywał zastąpienie fortyfikacji pasem zieleni. Za datę rozpoczęcia prac, których efektem jest dzisiejszy pierścień zieleni, można przyjąć rok 1813, w którym nastąpiła regulacja fosy i wytyczenie promenad. Twórcą planu promenady był Johann Friedrich Knorr. Nowatorskim pomysłem było wówczas finansowanie budowy założenia ze środków pozyskanych ze sprzedaży przyległych działek, z jednoczesnym nałożeniem na nowych właścicieli wymogu budowy ogrodów od strony promenady. Ogrody powiększały pas zieleni praktycznie na całym przebiegu fosy. W późniejszych latach, dzięki działalności Komisji do spraw Upiększania Miasta, w okresie, gdy przewodniczył jej dr Robert Göppert, na terenie promenady pojawiło się wiele nowych nasadzeń, często egzotycznych. Sukcesywnie przybywało też pomników i innych elementów małej architektury. Promenada jest najstarszym wrocławskim publicznym terenem spacerowym. Jako układ historyczny podlega ochronie konserwatorskiej i jest wpisana do rejestru zabytków.

Powstanie Parku Słowackiego związane było z zasypaniem połączenia Oławy z fosą miejską, które nastąpiło w połowie lat 80. XIX wieku. Otaczający teren przekształcono w park krajobrazowy, który łączył południową część promenady powiązaną z fosą miejską oraz część północną przebiegającą wzdłuż Odry. Koncepcja urbanistyczna wiązała się z projektowaną osią komunikacyjną z centrum miasta na dawne Szczytniki (obecnie Oś Grunwaldzka) wg projektu R. Plüddemanna oraz ideą ogrodową J. Lösenera. Wówczas wytyczono obecną aleję Juliusza Słowackiego. Zaprojektowana w 1883 roku miała być rodzajem łącznika pomiędzy zwartą zabudową kamieniczną na południu, a promenadą. Przestrzennie poszerzyła jej obszar. Składała się z 4-rzędowej alei spacerowej z pasem wgłębników pośrodku, wypełnionych trawnikami i kobiercami kwiatowymi. Do nasadzeń zastosowano lipy szerokolistne o kulistym pokroju, połączone wieńcami innych nasadzeń. Na zachodnim krańcu alei usytuowano pomnik generała Karla Philippa Gottfrieda von Clausewitza. W dalszym czasie promenadę poszerzono również o obszar pomiędzy aleją, a dzisiejszą ul. J.E. Purkyniego. Na tym terenie znalazła się sala gimnastyczna im. G.E. Lessinga, zamieniona na Miejskie Muzeum Szkolne z ogrodem sportowym. W tym czasie wytyczono również dwie aleje platanowe, zbiegające się przed obecnym Muzeum Narodowym.

W dalszym okresie do promenady włączono i publicznie udostępniono ogród J.F. Knorra, zlokalizowany wcześniej we wschodniej i południowej części założenia, na prywatnej parceli z willą. Przez dziesięciolecia zarówno Promenada Staromiejska, jak również Park Słowackiego nasycane były różnorodną symboliką dotyczącą państwa i narodu niemieckiego. Historycznie w przestrzeni zlokalizowano wiele pomników, obecnie niezachowanych, wśród których wyliczyć można: pomnik Fredricha Roedeliusa (pioniera i popularyzatora gimnastyki we Wrocławiu) czy pomnik Heinricha Roberta Göpperta (botanika, obrońcy starych drzew, dyrektora Ogrodu Botanicznego). Przestrzeń parkową akcentowały również rzeźby ogrodowe. Barokowe figury przy wejściu do parku od strony Muzeum Narodowego pochodzą z ok. połowy XVIII wieku i były częścią barokowego ogrodu historycznego prezentowanego w 1913 roku przy Pawilonie Czterech Kopuł w Parku Szczytnickim. Z pierwotnej kolekcji jedenastu rzeźb obecnie pozostało cztery.

Po II wojnie światowej większość pomników o symbolice politycznej została zlikwidowana. Obszar promenady na odcinku przy Parku Juliusza Słowackiego powiększono o tereny dawnego ogrodu établissement St. Vinzenzhaus przy ul. A. Fryca Modrzewskiego i parcelę dawnego Miejskiego Muzeum Szkolnego z ogrodem w południowo-wschodnim narożniku. W założenie parku wkomponowano rotundę Panoramy Racławickiej oraz odsłonięto pomnik Juliusza Słowackiego (1984). Okres po 1989 roku wiąże się ze zjawiskiem lokalizowania w przestrzeni promenady i parku pomników o wymowie patriotycznej (Pomnik Konstytucji 3 maja, Pomnik Ofiar Zbrodni Katyńskiej, rzeźba Rozstrzelanym Zakładnikom w Nowym Sączu), jak również innych rzeźb o przekazie artystycznym tj. rzeźba Oczekiwanie (1980) i Akt (2010).

W 1993 roku w nomenklaturze wrocławskiej przywrócono ogólne określenie Promenada Staromiejska i wydzielono jej północno-wschodnią część jako Park Słowackiego.

Park Słowackiego położony w rejonie Starego Miasta, jest większym kompleksem zieleni urządzonej zlokalizowanym w obszarze ograniczonym: ulicą Jana Ewangelisty Purkyniego, aleją Słowackiego, placem Powstańców Warszawy i ulicą Bernardyńską. Charakterystyka kompozycji parkowej wymaga ukazania jej w szerszym kontekście przestrzennym. Park Słowackiego jest obiektem kompozycyjnym Promenady Staromiejskiej w jej północno-wschodnim odcinku. Promenada Staromiejska to historyczny układ parkowy otaczający wrocławskie Stare Miasto. Zajmuje powierzchnię ok. 20 ha i ma długość ok. 3,0 km. Jej przebieg prowadzi od Bulwaru Staromiejskiego i pl. Jana Pawła II, do Bulwaru im. X. Dunikowskiego i dalej wzdłuż lewego brzegu Odry (zamykając krąg). Jest to pierwszy wewnętrzny pierścień w klinowo-pierścieniowym systemie zieleni miejskiej Wrocławia. Zasadniczy szkielet kompozycji promenady tworzą dwie aleje, obsadzone trzema lub czterema rzędami drzew nasadzonymi wzdłuż fosy miejskiej i brzegu Odry. Założenie stanowi wyjątkową przestrzeń publiczną na pograniczu urbanistyki i sztuki ogrodowej, która zachowała swoją pierwotną funkcję spacerowo-widokową.

Promenada Staromiejska przebiega przez centralny fragment Parku Słowackiego na osi północ-południe i umownie dzieli założenie na wschodnią i zachodnią część. Charakterystyczną cechą kompozycyjną parku jest reprezentacyjny zespół alei przebiegający równolegle do alei Słowackiego, wytyczony na osi dawnego koryta rzeki Oławy. Kwietniki towarzyszące usytuowanemu w tej części pomnikowi Juliusza Słowackiego nawiązują do dawnych rabat kobiercowych. Cechą wyróżniającą parku jest lokalizacja w jego sąsiedztwie trzech muzeów: Narodowego, Panoramy Racławickiej i jedynego w Polsce Muzeum Architektury. W rejonie każdego z nich można znaleźć również inne elementy małej architektury, najczęściej nawiązujące do tematyki obiektu. Przed Muzeum Narodowym eksponowane są rzeźby współczesne. W pobliżu Panoramy Racławickiej stoi Pomnik Ofiar Katynia, wpisujący się w nurt patriotyczny. Przed Muzeum Architektury zobaczymy pozostałości dawnych kamiennych artefaktów, rzeźby oraz pomniki. W jego pobliżu znajduje się również częściowo zachowany dawny wodotrysk J. F. Knorra poświęcony pamięci twórcy promenady.

W południowej części parku na osi wschód-zachód czytelna jest historyczna aleja Juliusza Słowackiego. Obecnie 3-rzędowa z ścieżką poprowadzoną pomiędzy drzewami. Kompozycja alei jest regularna, podkreślona rozległymi trawnikami i przestrzennie powiązana z parkiem. Wejście do parku od strony Muzeum Narodowego jest zaakcentowane przez barokowe rzeźby ogrodowe. W narożniku parku u zbiegu ul. Purkyniego i pl. Powstańców Warszawy usytuowana jest rzeźba Oczekiwanie. Park położony jest w centrum muzealnej, kulturalnej i artystycznej części miasta. Sąsiaduje z innymi założeniami komponowanej zieleni tj. Wzgórze Polskie (d. Bastion Ceglarski), Zatoka Gondoli, bulwar Xawerego Dunikowskiego, Skwer Wrocławianek i in.

Park Słowackiego jest jednym z większych kompleksów zieleni urządzonej znajdujących się w centrum Wrocławia. Cechą wyróżniającą kompozycję współczesnej Promenady Staromiejskiej są liniowe układy drzew – szpalery i aleje (2- lub 3-rzędowe), często z wyraźnie zachowanymi okazami starszych drzew, obecnie ze znacznym udziałem młodych okazów w różnym okresie rozwoju. Pod względem składu gatunkowego dominują różne gatunki lip, kasztanowców, klonów i platanów. Aleje platanowe należą jednocześnie do najstarszych fragmentów Parku Słowackiego. Charakterystyczne okazy platanów klonolistnych (grupa 10 drzew) występują w północno-wschodniej części założenia, przy głównej alei parkowej od strony Muzeum Narodowego. Ich obwody pni wynoszą ponad 273-422 cm. Drugą grupę najstarszych drzew stanowią aleje kasztanowcowe zlokalizowane w centralnej części parku. Wśród drzew pomnikowych możemy wyróżnić miłorząb dwuklapowy o obwodzie pnia powyżej 270 cm, rosnący przy alejce w zachodniej części parku. Zarówno grupa platanów klonolistnych, jak i miłorząb dwuklapowy zostały ustanowione pomnikami przyrody Uchwałą Rady Miejskiej Wrocławia w 2001 roku. Gatunki rodzime reprezentowane są przez: lipę drobnolistną i grab pospolity. W warstwie krzewów liczne odmiany: forsycji, rododendrony i irgi. W bezpośrednim otoczeniu pomników nasadzone krzewy (m.in. irgi, tawuły, śnieguliczki, forsycji, ogniki) oraz rabaty z ozdobnymi roślinami.

Historyczną aleję Juliusza Słowackiego tworzą 3-rzędowe szpalery lipowe (szerokolistna, drobnolistna oraz krymska). Najstarsze okazy drzew o obwodach powyżej 190-230 cm.

Najmłodszy fragment założenia zieleni znajduje się wokół Panoramy Racławickiej. Aranżację jej otoczenia o pow. 2,6 ha wykonano wg projektu H. Gołdy-Krajewskiej z 1984 roku. Wydzielono wnętrza parkowe z grupami drzew, które promieniście otaczają budynek. Od zachodu powiązane są widokowo z Muzeum Architektury, a od południa przechodzą w park. Pas zieleni zamyka teren widokowo od północy. Wśród drzew wymienić można gatunki: brzoza papierowa, grab pospolity, śliwa wiśniowa. Najstarsze okazy drzew - skrzydłorzech kaukaski i wierzba płacząca, są prawdopodobnie elementem kompozycji zieleni parkowej. Krzewy reprezentują gatunki: jałowiec, cis, tamaryszek i ognik.