Park Brochowski

Pierwotnie park należał do pałacu położonego w zachodniej części osiedla Brochów. Najstarsza część została założona ok. 1727-1733 roku jako barokowy ogród ozdobny w stylu francuskim przy rezydencji podmiejskiej opata kanoników regularnych, Sigismunda Passoniusa. Wówczas cała wieś należała do Augustianów. Założono ogród kwaterowy, barokowy, z główną szeroką osią wschodnio-zachodnią przedłużoną aleją lipową w kierunku zachodnim, z labiryntem na rzucie koła. W ogrodzie znajdowały się rzeźby ogrodowe, oranżeria i egzotyczne rośliny. W części południowej znajdowały się ogrody użytkowe. Po stronie północnej za okrągłym gabinetem urządzonym na wysepce, otoczonej fosą, znajdował się zwierzyniec. Ok. 1800 roku ogród otoczony był terenem spacerowym, prawdopodobnie z dziką promenadą urządzoną przez Eleonorę Kuh(e), właścicielkę majątku przejętego po sekularyzacji. Po 1834 roku Heinrich Walter i jego syn Franz zmienili orientację parku na oś północ-południe i przekształcili w założenie krajobrazowe. Wytyczono dwie główne aleje lipowe: dłuższą na osi północ-południe i prostopadłą do niej, prowadzącą do pałacu. Częściowo zachowane barokowe kwatery uzyskały formy neobarokowe z nowymi nasadzeniami. Południowy fragment parku przekształcono ok. 1868-1870 roku w związku z budową linii kolejowej. Od ok. 1733-1945 w sąsiedztwie parku od północy znajdował się ogród różany i warzywny oraz ogrodnictwo dworskie. Na północy założono oranżerię i terrarium. Ok. 1900 roku na wschodzie powstała szklarnia na potrzeby własne ozdobnych kompozycji kwiatowych. Ogród, później park od strony wsi początkowo otoczony był murem. W przestrzeni rozlokowano piaskowcowe posągi i donice z egzotyczną roślinnością (uszkodzona figura św. Floriana zachowała się do rozbiórki pałacu ok. 1975 roku). Na terenie założenia wzniesiono pustelnię, otoczoną przebudowanym strumieniem Brochówki i szpalerem grabowym. Mostki żeliwne i piaskowcowe, z czasem zastąpiono w części konstrukcją drewnianą. Założono ponadto system hydrotechniczny ze stawem parkowym, który po ok. 1870 roku zaopatrzono na południu w staw stabilizacyjny i na północy w śluzę spiętrzającą wodę. Ok. 1900 roku system zaopatrzono w dodatkową studnię z pompą wodną. Ok. 1868 roku przed pałacem wybudowano sadzawkę (od ok. 1900 fontannę, zrekonstruowaną w 1994 roku), zasadzono cisy, a na łąkach krajobrazowych prowadzono rośliny pojedyncze i grupy drzew m.in. sosen i buków (niezachowane od 1980-1982 roku). Wytyczono ścieżkę o łagodnym przebiegu. Po 1918 roku park udostępniono publicznie – w części południowej wprowadzono ogrodzenie ażurowe i ławki. W 1951 roku Brochów przyłączono do Wrocławia. W latach 70. XX wieku rozebrano zniszczony pałac, a park z częściowo zachowanym układem alejek i zaniedbanym drzewostanem pełnił rolę parku osiedlowego. W 1994 roku podjęto prace związane z odtworzeniem dawnej świetności założenia wg projektu L. Chudzyńskiego. Odtworzono układ wodno-melioracyjny z licznymi drewnianymi mostkami, oś poprzeczną założenia i historyczną aleje lipową. Odbudowano system alejek spacerowych, zachowano polany widokowe, ustawiono stylowe elementy małej architektury, nasadzono skupiny krzewów. Założono, nawiązując do nowożytności, labirynt grabowy z głazem poświęconym Longinowi Majdeckiemu (architektowi krajobrazu, profesorowi SGGW w Warszawie). Odtworzono część dawnego ogrodu różanego. Od 2000 roku do czasów obecnych park jest miejscem prac konserwacyjnych i pielęgnacyjnych. W przestrzeni parkowej pojawiły się nowe elementy zagospodarowania, w tym: plac zabaw, siłownia terenowa, oświetlenie części parku oraz elementy małej architektury.

Park położony w południowo-wschodniej części Wrocławia przy ul. Centralnej, w dzielnicy Krzyki, w północno-zachodniej części osiedla Brochów. Jest najstarszym zabytkowym parkiem Wrocławia. Główne wejście znajduje się od ul. Centralnej, a boczne od strony dawnego folwarku przez furtę w nowo wybudowanym murze. Pomimo przekształceń historycznych w parku widoczne są elementy dawnego regularnego założenia: prosta aleja lipowa, dawna poprzeczna oś ogrodu, odbudowana oś główna z ozdobną sadzawką, staw o planie zbliżonym do trójkąta oraz pozostałości dawnego labiryntu na wyspie okolonej wodą z wejściem podkreślonym bramą z drzew. Pozostałością boskietów są grupy dębów, klonów, platanów, rosnące na skraju polany widokowej. Od wschodu granicą parku jest płytki rów naturalnie łączący park z otaczającym krajobrazem.
Najstarsza oś założenia rozplanowana jest w kierunku wschód-zachód. Pomiędzy kanałami Brochówki rozplanowana oś północ-południe. Między widłami kanałów Brochówki znajduje się sztuczna wyspa. Park poddano rewaloryzacji w nurcie restauracji z zachowaniem konwencji naturalistycznej.

W parku zachowany jest czytelny układ zieleni z charakterystycznymi szpalerami i alejami oraz współczesnymi elementami kompozycji, które tworzą rozległe grupy krzewów, zróżnicowanych gatunkowo i warstwowo (remizy dla ptaków). W strefie wejściowej wyraźny liniowy, równoległy do ul. Centralnej układ drzew (pochodzących z różnych okresów), najstarsze to wiąz szypułkowy i kasztanowiec pospolity o obwodach pnia powyżej 295 cm, młodsze - jesiony wyniosłe i lipy drobnolistne o obwodach powyżej 150 cm. Ekran zieleni wzbogacają liczne gatunki krzewów: śnieguliczka, tawuła i głogi (w odmianach). Podobny układ zieleni występuje wzdłuż zachodniej granicy parku, od strony torów kolejowych, ale z dużym udziałem gatunków zimozielonych m.in. daglezja zielona, sosna pospolita i świerk pospolity. W strefie wejściowej jednorodne grupy krzewów okrywowych, głównie przy schodach: suchodrzew chiński, irga pozioma. Kompozycję przestrzenną wzbogaca malowniczy układ wodny (rozległy staw i kanał Brochówki, dzielący park na część wschodnią i zachodnią), z okazałymi jesionami, olszami czarnymi oraz krzewami derenia. W części północnej na granicy parku, prawdopodobnie pozostałości sadu – stare jabłonie i czereśnie, z kolei na skraju założenia rosną dwa dęby szypułkowe o obwodach powyżej 250 cm. Najstarsze okazy drzew występują w części wschodniej parku: pojedynczo lub w grupach dęby, o obwodach powyżej 250-300 cm, wiązy o obwodach ok. 300 cm, sosny czarne o obwodach 220 cm. Bliżej zabudowy folwarcznej rośnie grupa skrzydłorzechów kaukaskich, o obwodach 315 cm oraz cis przy niezachowanym pałacu – jedno z starszych drzew w parku. Wzdłuż wschodniej granicy parku rosną klony pospolite, wiązy szypułkowe i wierzby białe. W sąsiedztwie współcześnie założonego labiryntu grabowego okazałe pojedyncze okazy klonu pospolitego o obwodzie 255 cm, wiązu o obwodzie ponad 370 cm, dwóch grabów o obwodach powyżej 190 cm, tworzących ramy nad ścieżką prowadzącą z parku do folwarku. W tej okolicy również lipa szerokolistna o obwodzie ok 300 cm. Centralnie położona aleja lipowa z zachowanymi starymi okazami drzew (w tym lipą Maksimowicza), uzupełniona młodymi drzewami. W części południowo-wschodniej widoczne symetryczne układy drzew, po dwa okazy danego gatunku rozmieszczone z obu stron ścieżek. Przy placu zabaw nasadzenia krzewów śnieguliczki. W runie parkowym spotykane zawilce, fiołki i konwalie. Wśród gatunków występują ponadto: brzoza brodawkowata, sosna kosodrzewina, leszczyna pospolita, suchodrzew pospolity i modrzew europejski.
W starej części parku trzy drzewa ustanowione pomnikami przyrody. Lipa Maksimowicza (Tilia maximowicziana), nr ew. 42, obwód pnia 342 cm, zlokalizowana przy głównej alejce parkowej, na wysokości sadzawki. Lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos), nr ew. 43, o obwodzie pnia 344 cm, znajduje się przy mostku na Brochówce. Wiąz szypułkowy (Ulmus laevis), nr ew. 44, o obwodzie pnia 347 cm, rośnie przy grabowym labiryncie.
Przez park przepływa niewielki ciek wodny, o charakterze melioracyjnym – Brochówka, który wraz z mniejszymi rowami tworzy sieć wodną, z oczkiem wodnym oraz z licznymi mostkami i kładkami. Park wraz z wodami powierzchniowymi ma duże znaczenie przyrodnicze.
Na południu założona nowa część parkowa w charakterze leśnym, z nasadzeniami gatunków m.in. dąb, lipa, klony, graby oraz daglezja.